کتاب، از دریچه عدالت فرهنگی

«ایرانی ها کتاب نمی خوانند»… این، گزاره ای ست که دائما می‌شنویم. اما به دلایل و عوامل آن خیلی توجه نمی شود. شاید بهترین عینک برای کشف واقعیت دنیای کتاب در ایران امروز عینک عدالت فرهنگی باشد. عدالت فرهنگی در مورد توزیع خیرات و مواهب فرهنگی صحبت می کند.

کتاب به عنوان یکی از مهم ترین کالاهای فرهنگی برآمده از کنش فرهنگی نویسنده (ایده، هنر، تفکر، اندیشه) پیامی را برای خواننده تولید می کند و خواننده که در ظاهر مصرف کننده این کالای فرهنگی ست در واقع با دریافت پیام آن کتاب، پیام را در قالب رفتار، تجدید فکر، احیای اندیشه و … بازتولید می کند. این چرخه آنقدر مهم است که نمی توان آن را نادیده گرفت.

حال، آیا در مقوله کتاب، عدالت فرهنگی برقرار است؟
عامل (agent) بسط عدالت هم حاکمیت است و هم مردم. سهم حاکمیت عمدتا در فقره کتاب، ساختاری ست.
ایجاد فرایند عادلانه تولید، افزایش تولید (طبق معیار اتحادیه بين المللي انجمن‌هاي کتابداري بايد به ازاي هر باسواد حداقل يک و نيم جلد کتاب در کتابخانه‌هاي عمومي وجود داشته باشد)، ممیزی عادلانه، توزیع عادلانه کاغذ، پایین آوردن قیمت تولید کتاب، افزایش کتابخانه های عمومی کشور(مطابق سند چشم‌انداز اعضاي کتاب‌خانه‌هاي عمومي ايران بايد تا سال ۱۴۰۴ به ۲۰ ميليون نفر برسد. برای رسیدن به چنین موقعیتی لازم است استفاده کنندگان از کتابخانه‌هاي عمومي تقريبا ۲۰ برابر شوند) و … از جمله اقدامات ساختاری لازم است.

اما نکته ای در عدالت پژوهی وجود دارد که اینجا نیز باید بدان توجه کرد و آن معیار عدالت است.
کتاب بر اساس چه معیاری توزیع شود؟ آیا تمام کتاب هایی که در کتابخانه های تهران ارایه می شود باید در کتابخانه های یکی از شهرستان های جنوب کشور هم ارایه شود؟
نیاز، حق، برابری، ایجاد فرصت های برابر همه از معیار های عدالت هستند.
شاید اگر ما بر اساس نیاز های مردم یک منطقه، کتاب های مرتبط برای رفع آن نیاز را عرضه کنیم بنابر معیار نیاز به عدالت فرهنگی نزدیک تر شده باشیم.
این یک بحث مختصر است برای نشان دادن این نکته که برابری عینی لزوما به معنای عدالت نیست.

آنچه که مهم است کتاب فقط محتوای آن نیست که بگوییم با ebook یا مطالعه در فضای مجازی به اهداف کتابخوانی رسیده ایم. بلکه کتاب یک فرهنگ است. از دست گرفتن کتاب تا ورق زدن آن، از هدیه دادن کتاب تا مطالعه آن، همه یک فرهنگ است همانگونه که فست فود فقط یک غذا نیست بلکه یک فرهنگ است.